U procesu izgradnje nacija-država pogranične regije su izgubile na svom značaju. Dešavanja i aktivnosti su bile usmjerene ka „nacionalnom“ centru, a regije i njihov značaj su polako, ali sigurno stavljene na marginu. Infrastruktura i industrija su prilagođene državno-centričnoj perspektivi, a u zemljama slabe granične „propustljivosti“ to je ostavljalo vrlo velika ograničenja pograničnim djelovima i njihovim aktivnostima.
Prekogranična regija može biti koncipirana kao teritorijalna jedinica iz jedne ili više država-nacija. Prekogranična regionalizacija procesa koji se događa u EU mijenja funkciju i hijerarhiju internacionalnog prostora i prostorne organizacije graničnog dijela. Proces prekogranične regionalizacije je zajednički jer je istovremeno interno vođen od strane regionalnih kreatora politike i spolja vođen kroz politiku integrisanja u EU. U tom prekograničnom diksursu, regije su shvaćene kao napredniji, prirodni ekonomski prostori u odnosu na države. Prekogranična saradnja je zamišljena sa ciljem da poveća regionalnu konkurentnost, održivost, i da ojača regionalni identitet. Jedan indikator takvog razvoja su projekti prekogranične saradnje koji su usmjereni ne samo na različite grane industrije, već i na kulturnim aktivnostima koje posreduju različitim percepcijama prekograničnog kraja.
Evropska prekogranična racionalizacija nije simultan i monoton proces, već se odvija uvijek različito u zavisnosti od oblasti. Osim toga, nije samo držvana struktura koja oblikuje i učestvuje u oblikovanju okruženja, nego i lokalno stanovništvo, koje upravo može da koristi ili ospori korištenje prekograničnog prostora.
Zahtjev za prekograničnim preduzetništvom u Tornio Valley regiji
Dio finsko-švedske granice koji se transformisao se u zajednički prostor Tornio Valley, motivisao je razvoj daljeg prekograničnog preduzetništa i praktično postao trendseter u toj oblasti. Tornio Valley na finsko – švedskoj granici se uglavnom definiše kao mirna regija otvorenih granica. Međutim, za naš primjer je najvažnija Tornio Valley u kontekstu North Calotte, kao politički determinisane prekograniče oblasti u okviru INTERRAG-ovog potprograma iz 2007. godine.
Među lokalnim stanovništvom u ovoj oblasti oduvijek je postojala interakcija i saradnja, međutim, šira i jača mogućnost kooperacije nije bila ostvarena. Ipak, nekoliko zvaničnih sporazuma o saradnji između lokalnih opština u ovoj oblasti nalazimo već 60ih godina prošlog vijeka. Nakon ulaska Finske i Švedske u EU 1995. godine, različite nacionalne slike granice su se polako rastopile, a nivo institucionalne prekogranične saradnje se povećava. Šengenski sporazum 2001. godine, uklanja graničnu kontrolu, te konačno nacionalna granica počinje da se shvata kao resurs, a ne prepreka, s obzirom da turisti i lokalci mogu da se kreću bez ograničenja. Ono što je zanimljivo: 1809. godine, kada je uspostavljena granica u ovom dijelu, podijelila je kulturno – lingvistički prilično homogenu zajednicu, a stara trgovačka luka postaje granična rijeka. Prije toga, region Tornio Walley je predstavljao „prirodan“ ekonomski centar, dok je uspostavljanje granice značilo premještanje razmjene ka unutrašnjosti. Kao posledica, pojavio se vještački razvoj forsiran od strane državnog centra.
Motivi za saradnju na finsko – švedskoj granici mogu biti pronađeni u vezi između lokalnih periferija i odnosu na „nacionalni“ centar, i u regionalnim promjenama koje su donijele nove zahtjeve za ekonomsku efikasnost i kompetenciju u opštinama.
Zbog promjena i problema u održavanju infrastrukture i usluga, došlo je do raseljavanja ljudi iz pograničnog dijela. Upravo to se desilo 1950ih godina na švedskoj strani granice, dok je u Finskoj do masovnog odliva stanovništa u pograničnom dijelu došlo 60ih i 70ih godina. Zatim su se opštine suočile sa visokim stepenom nezaposlenosti od ekonomske recesije iz 1990ih. Osim ovih razloga koji su upućivali na neophodnost jačanja saradnje u prekograničnom dijelu, ono što je išlo u prilog ponovnoj pojavi regije Tornio Valley kao bitnog aktera jeste to što je dijelila periferni status u kojem je rešenje pronađeno u kreiranju novog „funkcionalnog ekonomskog prostora“ (od 1980ih). Možemo reći da se prekogranična regionalizacija javila kao reakcija na nejednak razvoj povezan sa oslabljenom regionalnom politikom i strukturalnim promjenama na periferiji. Opštine su praktično natjerane da pronađu partnere kako bi održali osnovne usluge i prevazišli regionalnu konkurentnost.
Jedan od najpoznatijih i najambicioznijih prekograničnih planova ticao se dva grada Haparanda i Tornio, sa ultimativnom vizijom internacionalnog gradskog centra koji bi bio pod zajedničkom administracijom. Visoka mobilnost radne snage, efektivna biznis mreža i osnivanje EuroCity-ja, pod istom administracijom su bili vizija regionalnih donosioca odluka. Gradovi Haparanda i Tornio se smatraju pokretačima ideje prekogranične saradnje u Tornio Valley regiji, ali javlja se intezivna saradnja u drugim prekograničnim opštinama u organizaciji komunalnih usluga, poput edukacije, zdrastvene njege, i raznih aktivnosti za slobodno vrijeme.
Nisu svi jednako posvećeni i zainteresovani za pitanje prekograničnog razvoja. Ali, izmjene koje su se pojavile na finsko-švedskoj graničnoj oblasti su kreirale nove socijalne prostore i mogućnosti za akciju, nove prostore za pristupanje i zatvorenost, koji mijenjaju socijalne odnose i identitete.
Za lokalce u Tornio Valley, neka zajednička mjesta saradnje su zapravo uvijek postojala, ali su sada takva mjesta komercijalizovana. Takvo ponovno „pravljenje“ značaja prekograničnih oblasti ogleda se u promjeni orjentacije prema saradnji i gradnje nacionalne svijesti, tako što se regionalni identitet koji se gradi preko nacionalnih granica postao proračunati cilj mnogih projekata zajedno sa povećanoj orijentaciji ka nelokalnoj publici.
Zaključak
Tvrdnja je da se zahtjev za prekograničnom saradnjom najviše javlja u starim i ruralnim graničnim oblastima, a Tornio Valley regija ispunjava oba kriterijuma. Ipak, prekogranična regionalizacija i insituacije su još uvijek rijetka pojava u poređenju sa nacionalnim institucijama i identifikacijom. Finska i Švedska su kao regije prošle kroz 200 godina diferencijacije, tako da su postojeće mreže i odnosi još uvijek vrlo državno-centrične. Kontinuitet u regionalnom razvoju može značiti da će tako stvorene nacionalno-orijentisane veze poslužiti kao baza za razvoj u budućnosti. Takvi faktori su permanentni, odnosno nacionalne granice kao prepreke regionalnom razvoju nisu lako promenljive, a i ne daju se lako prevazići.
Sama prekogranična regionalizacija nije odgovor na regionalne probleme poput odliva stanovništva i nezaposlenosti. S obzirom na periferne lokacije, oblasti sa malom gustinom naseljenosti, mogu imati nerealna i pretjerana očekivanja od saradnje na prekograničnom nivou, što dovodi do komplikovanja same saradnje. Ipak, primijećeno je da nije samo interes lokalnog stanovništa onaj koji motiviše ovu saradnju, već se kao zainteresovane strane javljaju i preduzeća iz inostranstva.
Izvor: https://nordia.journal.fi/article/view/76180
